ډاکترصفي الله باران لنډه پيژندنه

ډاکترصفي الله باران لنډه پيژندنه

سر يزه

ادبيا ت دژوند انه تفسير او تشر يح ده . ادبيا ت دولس دعنعنې ، دود فر هنګ او ټو لنيز ژو ند تشر يحي قا مو س دى ؛ خو ولس د اد ب لپا ره خا م مو اد دي . او ولسي ادبيا ت د ټو لو ادبيا تومور ده بلکې دنړيو الو ادبيا تو رښتينې زا نګو ده . نو ځکه دولسي ادبيا تو را ټو لو نه ديو ولس دليکو ا لانو او ځو انا نو اسا لت دى  دهمدې اسا لت پر  بنا د خپل (( مو نوګرا ف)) مو ضو ع هم ديو ولسي شا عر ( ډا کتر صفي الله با را ن ) په ژوند او فن تر سر ليک لا ندې وټا کله  .چې لو مړى دده ژوند او زده کړه اوور پسې با ران څنګه شا عر شو او دده شعرونه دشکل له لحاظه اوداشعا رو ځا نګړ تيا بد يعي ښکلا وې او د منځپا نکې له نظره څيړ ل کيږي با را ن زيا تې غز لې ليکلي او دده غز لې زيا تره عشقي ، هنري ، غنا يي ، او په ازادو نظمو نو کې هم قلم چلو ولى دى دا چې د  با را ن شعر ونه دادبي فنو نو له پلو ه ډير غني نه دي خو بيا هم په ځينو اشعا رو کې ، تشبه ، کنا يه ، طبا ق ،تکرار حسن اومر اعات النظير په کې ليد ل کيږي  دا چې با ران ډير شعرونه نه ليکي علت داده چې هغه په زو ره شعر نه ليکي خو کله چې ، دشعر ښا پير ۍ پرې وز ر وڅنډي نو بيا نه نه و ايي نو ځکه با ران ښه شعر ليکي با ران تر اوسه له دوه سو څخه زيا ت شعر و نه ليکلي داچې با را ن ولې چا پي اثا رنه لري په دې هکله هغه داسې وايي (( دطا لبا نو دوا کمنې په وخت کې مې غو ښتل چې يو ه شعري ټو لګه  د ( خو بو لې ستر ګې  ) په نا مه چا پ کړم خو د امر با لمعر ف دګشت له مو ټر سره مخ شو م او دشعرونو کتا بچه يي را نه وا خيسته او تر ننه يي په درک پو ه نشو م نو زړه مې ما ت شو او له هغې وروسته مې چې څه ليکلي چيرته  چې مې ليکلي هما لته دي ))په پا ى کې د ښا غلي او قدر من استا د (( پو هنيار بر يا لى ))څخه د زړه له کو مې ډيره مننه کو م ؛ چې ددې مو ضو ع دلار ښو ونې او بشپړ تيا لپا ره له ما سره ډير زيا ر ګا للى او ډيرې ښې مشو رې يي را کړي .

اود لوي خداى ( ج) څخه دتل لپا ره ورته خو شا له ژوند غو اړم او همد ا رنګه له ډ ا کتر صفي الله با ران څخه هم  ډيره مننه کوم چې له ډيرو مصر و فيتو نو سره سره بيا هم ما ته يي خپل قيمتي وخت ضا يعه کړه اوله ماسره يي دخپلې پيژ ند ګو لې ټا ټو بي او دشعرو نو دکتا بچې ژمنه وکړه ډير خو ښ او خو شا له ترنه يم او دلوى  څښتن الله تعا لى څخه ورته . را تلو نکى ژوند رو ښا نه غو ا ړم .

ډاکترصفي الله باران لنډه پيژندنه

ښاغلى ډاکتر صفي الله باران دمرحوم موسى خان زوى دلغمان ولايت  دالينګا رولسوالى دشګې کلا او سېد و نکى  په  (  ١٣٦٢)  کا ل کې  دحمل د ميا شتې  په  شلمه  د و شنبې په  ور ځ د ڼر ۍ  ته ستر ګې پرا نستې او په همد ې کا ل کې د نهو  ميا شتو و  چې کو رنې يي پاکستا ن ته د جلا ل ابا د خو شکنبد څخه په جا له کې  دهجر ت  په مو خه يو ن پېل کړه دلا رچه پو ر په سيمه  کې  چې ور ته قا بو درې سا عته د جا لې   مزل و دروسا نو د قرا ر ګا ه ګا  نوتر څنګ با ران له يخه په ژړا  پيل  و کړ پلا ر يي ولېد چې کېد اى  شي  د ده  دژړا په وجه يي  ټو له کو ر نۍ او په جا له کې نا ست مجا هدين له منځه لاړ شي دخپل زو ى سيند  ته د غو ر ځو لو نېت وکړ خو مجا هد ينو يي مخه و نيو له او په همد ې کش او کړ پ کې با را ن خو له بنده کړه تر څو ور ځو پلي مزل  ورو سته  ورسېد ل ا و هلته  يي  دکډ و ا لو  په يو پنډ غا لي  کې ژ و ند پېل  کړ  ٠

که څه هم دبا را ن  پلا ر يو بې سوا ده سړ ى ؤ  مګر د تعليم او زد ه کړ ى سر ه بې کچه  مينه  درلو ده ده نه غو ښتل چې او لا د يي بې تعليه پا تې شي  .دځينو ستو نز و سره سره يي بيا هم په زامنو با ند ې ښې زده کړ ى تر سره کړې.

هلته لا يي د ژو ند پنځم کا ل پا ى ته نه و رسو لى  چې هر ېپو ر په  څو ارلسم لمبر کمپ کې  دنعمان بن ثا بت  په لو مړ نۍ  ښو نځي  کې شا مل شو درې کا له وروسته  دحضر ت عثما ن لېسې زده کو ونکى شوچې تر شپ‌ږ مه يي همد ا لېسه  ولو سته  دلو مړ نې ښو نځي له فر ا عت سره سم پرې دوطن  ازا دې زېرى وشو او په   ( ١٣٧١)  هجر ي شمسي کال کې بېر ته خپل و طن ته را ستا نه شول يو کال  دالينګا ر ولسو ا لۍ دشهيد اجينر شېر محمد په عا لي لېسه کې زده کړه وکړ.ه،چې بيا دننګر ها ر عالي لېسې  ته لاړه اوخپلې پاتې زده کړې يي په ننګرها ر لېسه کې سرته ورسولې په   (١٣٧٨)  هجري شمسي کال کې دکانکور په ازمو ينه کې ګډون وروسته دننګر ها رپو هنتو ن دوتر نري دعلو موپوهنځي ته بريا لى شواو  (١٣٨٣) ه ش  کال کې دوتر نري د علومو   له پو هنځي څخه دفر اغت سند تر لا سه کړه.

باران له وړکتو به دريځ (سټيج  ) سره زيا ته مينه درلوده اوپه هرښونځي کې دترا نې په ټيم کې پا تې شو ى دى اوله اد بي بنډا رونو سره يي مينه درلوده اوهمدا مينه يي ددې لا مل شوه چې ښه شا عري وکړه چې په بېلا بېلو مجلو ،اخبا رونو اوسا يټو نوکې له نامه سره ډير خلک مخا مخ کېږي با را ن له شا عري پرته علمي اوادبي لېکنې هم کوي چې دبېلا بېلومجلو اوسا يټو نو له خوا خپرېشو ې با ران په فر هنګي ډکر کې ډيرې دندې تر سره کړي چې د بېلګې په ډول به يي دمهتر لام ورځپا ڼې مسؤ ل مدير دا لينګاردمجلې مرستيا لي دلغما دځوانا نو ټو لنې دبهر نيواړيکومسؤلېت،دنني افغا نستا ن خبر يال اوله ګنو مجلواو سايټو نو سره قلمي مرستې يا دولى شوداچې باران له بېلا بېلو اداروسره کا رونه کړي ، چې اوس مها ل دنا روېژن دپرو ژو دفتر دافغا نستا ن لپا ره دبياودانولو ادارې دکنړ ولايت ولايتي مسؤل دنده په غا ړه لري   .               

با را ن څنګه شاعري ته  مخه وکړه.

شعر اوشا عري دپروردګارهغه لور ينه ده چې په هر چايي نه ده کړې او هم دالور ينه په زور زيار نشي تر لاسه کېداى تر هغه  چې ديوانسان په خټه کې له ازله نه وي موجوده که څه هم هر سړى په خپل ذات کې شا عر دى خوشعر ليکل بېا دځېنو خلګو له لاسه پوره خبره ده او هر څو ک نشي کو لى چې شعر ولېکي ؛يوا ځې مو زونې کليمې راټولو ل هم شعر نشي کېداى تر هغه ،چې پکې خيال او تخيل،تصو ير،وزن او قافيه نه وي او منځپا نګه يي غني نه وي نوهمدالور ينې دي چې مونږ يي له مخې قضاوت کوو اووايو ،چې فلا نى ښه شعر لېکي او فلا نىښه شا عر دى داچې با ران څنګه شا عري ته مخه کړه اوڅنګه شا عر شو ددې پوښتنې په ځوا ب کې يي را ته په خپله با ران داسې وايي   .(( زه هغه وخت ما شوم او دشعر په مفهوم هم نه پوهېدم خلکو له خولې څخه چې، به مې کوم بېت او رېده نو ډير ښه به را با ند ې لګېده زمو نږ په کلي کې يو بې سوا ده شا عر ؤ چې، ډ يرې ښې ولسي سند رې به يي په محفلو نو کې وويلې اوکلي کې يي ډير شهر ت لاره کله ،چې به ما هغه په صحر ا او پټو کې تنها لېده نو  له ځا ن سره به مې خپل  ملګري دهغه خوا ته بېول او خو  شا ه ته به يي را تا ويد و او بيا به ترې نه ديو شعر غو ښتنه کو له خوپه ښه تر نم کې به يي زمز مزه کاو ه هغه وخت ما ته شعر ډير خو ند راکوه خو لېکى مې نشو کله چې ، مکتب کې شامل شوم نو زمو نږ مکتب يو ښه دتر انې ټيم درلو ده اوددې ټيم مشر ي هم زما په غاړه شوه خو په هغه وخت کې ما ډير ښه غږ لا ره او ډيرو استا دا نو   به تشو يقو لم دا چې       شعر اوشاعري دزور کا ر نه ده اوهغه څو ک چې دزو ر شاعري کوي دومره خو ندو ره به نه وي شا عري يو خداي الها م دى چې ، په  ځېنو کسا نو

کېږي دلوى څښتن الله تعالى څخه شکر ګزا ره يم چې ،يي له  دغه نعمت څخه يي زه هم بر خمن کړى يم ماد ډيرو شا عرا نو شعرونه اوکتابونه لوستلي دي .  کله چې ،مې دالفت صا حب کتا بو نه او شعرونه لو ستل نوډير ه زيا ته اغېز ه به يي پر ما کو له  ماغوښتل چې همد اسې شاعر اولېکوال اوسم دا چې دالفت صاحب مرتبه ډېره اوچته ده اودې ډېر ې لو ړې  درجې خا وند دى زما پر تله کول له هغه سره دايوه مبا لغه دى داچې خبرې رانه او ږ ديږي لنډه دا چې  ما دعمر په دولس کلنې کې شا عري ته ملا وتړ له زه زيا ت شعر و نه  نه لېکم خوچې لېکم ښه يي لېکم تر اوسه مې تر دوه سوه زيا ت شعرو نه  لېکلي .خو د مجموعې په شکل کوم چا پي اثا ر نه لرم ځکه چې ، دطا لبا دوا کمنې پر مها ل مې غو ښتل چې ،يوه شعري ټو لګه د ( خو بولې سترکې  ) په نا مه چا پ کړم خو دامر بالمعروف دګشت له موټر سره مخ شوم او دشعرونو کتا بچه يي را نه وا خسته او تر ننه يي په درک پو نشوم نو زړه مې ما ت شو  ))با ران دعمر څخه ډير کم ښکا ري خوډير ټولنېز سړى دى او دډير تېز  زهن خاوند دى ډيرښه شعر ونه او ښې لېکنې کوي زيا تره يي په مجلو او خبارونو کې چا پېږي با ران دالفت صاحب دسبک پېروي کوي دبا ران په شعرو نو کې   عشقي غزلې ،ټولنېز يا (اجتماعي )،غنايي،سيا سي ،هنري  او ازا د نظمو نه څلو رېز ې لېد ل کېږي دا چې با ران د لو مړى شعر کوم يو دى پدې هګله راته هغه داسې  وايي   ((زما  لومړى شعر چې مې کله وليکه دغه غزل وه .))

سپو ږمۍکه هر څو ښکلې ده لمر ده پوروړى

دسېند څپې څپې غېږه  دغره  ده  پوروړى

منم ته به حسن لرې ښکلى به يي ياره

خومينه دې منه زما دنظرده پوروړې

له نازه چې ده چنګې ونګې سره منګي جوړه وړي

داهره مسته پېغله دګودرده پورو   ړې

چې هره موريي نوم له بر کته په خپل لور ږدي

هغه ملا له هم ديو افسر ده پوروړې

دشکل له لحا د با ران اشعا ر

دشکل له لحا ظه دباران په اشعا رو کې شعري بېلګې په دې ډول پېداکولىشو چې په لا ندې ډول يي څر ګندوو:

غز ل

خداىوکړه وار ې پرمو نږ له سحابه دوړې

په اننګو په کا کلو نوبې حسا به دوړې

بچې يي  داسې لګه مو نږه شه چې يي خړ وګورم

چاچې دې مخ  با ند ې شېندلي دي ګلا به دوړې

ادم لا س دې نور له مستې درخو وويځنه چې

لادې تر اوسه لرې نه کړ له ربا به دوړې

منم خفه به يي خو پا م چې مو رې ښکل مې نه کړى

په اننګو کې مې را وړي له پنجا به دو ړې

په نزرانه کې به څلور دانې روزې ونسيم

که وارم پو رته شو ې له خو نې د اربا به دوړې

بزمونږه چم چې ان يوه ورځ ارا م نشي لېداى

خدايه ! نا زلې کړى پرې ته له خپل عذابه دوړې

داسې به تل له مو نږه وروسته خلک مخکې درومې

څو چې ونه څنډو له خپل اصلي کتا به دوړې

قطعه

دبا را ن په اشعا رو کې قطعه هم لېد ل کېږي چې بېلګه يي په ﻻ دې ډول ده

زه چې يي وګو رم غېږ خلا صه کړ مه وخا ند مه

جانا ن چې را شي ستر ګې ښکته کړ ى اوڅنګ ووهي

يوه عجيبه خبر مې وا ور ېده حېرا ن شو م ورته

وې چې پښتو ن  پنجا ب ته ﻻ ړ شي هلته لنګ ووهي

ما يي ﻻ ستر ګوکې دمينې سبق نه وي لوستې

چې چپ ﻻ سي بابا دپا يلې رو ستې زنګ ووهي

خدايه زما په ژوند به دا سې شېبه را شي کنه   ؟

چې د ځو انا نو په مجلس کې رباب تر نګ ووهي

که يله بله ځنې دتمې عا دت واک شو کله

نو سمد ستي به په وﻻ   محر اب کې  بنګ ووهي

بارانه! پېغلې دې تو رې کړى او س بېخي نه را ځي

شينکي منګي به يي دګودر په غاړه منګ ووهي

څلو ر ېزه  (  ربآ عي  )

دبا ران په  اشعار و کې دڅلو رېز ې بېلګې هم ډېر ې لېد ل کېږي

چې دنمو نې په تو ګه به يوه څلو رېز ه يي را وا خلو   :

بس يو بې کسه يو افغا ن دى زړه پر ې مه خو ږوه

نه دچا زړ ه نه د چا ځا ن دى زړه پر ې مه خو ږوه

حا جت د نښې نېو نشته ښکلېه غشې وله

زړه مې دهر غشي نشا ن دى زړه پر ې مه خو ږوه

ازادنظمو نه

د باران اشعار له دې شعرې فورم څخه هم  برخمن دي چې په يوه بېلګه

يي بسنه کوو  .

ما دچاشو نډې ښکلې کړې نه وې

ما ته ددې خبرې چل نه راته

چا پسې شا ته مې کتلې نه وې

ماته ددې خبر ې چل نه  راته

چاته دشو نډو ښکلو ل زده کړه

چا راته چا پسې کتل زده کړه

خو نن هغه استا د هغه جا نان مې

دزړه او مينې احترام نه ساتي

دومر ه پدې چې بس څه ووايم

زما دسلګېو او ژړا پام  نه سا تي

لکه وقاف دىاخوا خلګ

دومره يوه کو ټه کې لرې مونږه

کو مه خبره هم په منځ کې نشته

چې مرور به په څه خبره يو مونږ

د با را ن داشعا روځا نګړ تېا وې

څر نګه چې دبا را ن د اشعارو زيا تره بره غزل جوړوي نو لومړى به دده

په غزل رڼا وا چو !

الف     (   غزل )

غزل دديوا ني يا نيمه عروضي يا دمشترکو نظمو نو له جملې څخه ده

چې دغزل  ويي  (کليمې  ) په اړه زيا تره څېړ ونکي داڅر ګند ونه کوي چې ((دښځو په اړه خبرې او له هفو څخه خو نداخيستلو ته غزل وايي  ))   مر حوم استا د سېد تقو يم الحق کا کا خېل څر ګندونه دغزل په با ب دا سې د( ١  )

(( په عر بو کې يوه ا صطلا ح ده  ( غزل الکلب  )  يعنې سپى غزل شو وايي کله چې به عربو ښکا ريا نو خپل ښکا ري سپى دهو سۍ دنيو لولپا ره خو شې کړل دا سې يو حالت به پېـښ شوچې هوسۍبه ستړې شوه، دتښتېدو تو ان به يي نه ؤاو خپل مرګ به يي له نږې ولېد وبه درېده اوپه يو ځا نګړ ي انداز کې به يي سپېو  ته  وکتل ،دغه حالت به پر سپېو دومره اثر وکړچې بېا به دهو سۍ دڅېر ې کولو خيال ددوې له مغزو ووت ښکته  سر ونه به څملا ستل  ))   [1]په پو رتنۍ څر ګندونه کې دکا کا خيل صا  حب مطلب له غزل څخه هغه کېفت دى چې په مخا طب اثر کوي او هغه داحسا س اوجذب په حا لت کې ښا غلى افضل رضا په خپل کتاب پښتو غزل کې د غزل په با ره کې لېکي .(( غزل کلام دى چې مطلع  او مقطع ولري د بېتو نو شمېريي طا ق وي کم نه کم  پنځه بېتو نه او دخوشحا ل خان بابا دوېنا مطا بق زيا نه زيا ت ديا

رلس بېتو نه لري )) 

غزل له عربې نه فا رسي ته را غلى دى او بېا فا رسې نه پښتو ته لا ره کړ ىداکبر زمېند ا ور ې نه را واخله تر حمزه شېنوارې پو رې غزل دګنو مر حلو نه تېرشوېدى او حمزه صاحب معر ا ج ته رسو لې دى په پښتو کې شا عر ۍکې غز ل يو له هغو شعر ي چو کا ټو نو څحه دى،چې ډير عا م مقبو لېت لري د پښتو اکثرو شا عرانو دغزل په فورم کې زيا ت قلم چلو لى په پښتوکې لو مړى شا عر چې دې شعري  فو رم ته يي پښتني شا ل په سر کړ ه هغه لو ى خا ن خو شحا ل بابا ؤ چې ، دغزل په يوه مصره کې تو ره او په بله مصره کې يي  زلفې وځلو لې  لکه په د ا لا ندې بېت کې چې لېکلي[2]             

تو ره چې تېريږ ي خو ګو زا ر لره کنه

زلفې چې ول ول شي خو خپل يا رلره کنه

دا چې با را ن هم په دغه چو کاټ کې قلم چلو لى او هغه څه يي په کې کښلي چې کله نا کله سړ ى ورته پر ته له خد ا ى الها م بل هيڅ نه شي ويلى

دوه ستر ګو ته مې نوى يو ا نځو ر په بر خه شوى

داغلي زړه ته بېا دمينې اورپه بر خه  شو ى

خېمه يي وه کېږ دۍ وه زما دزړه صحر ا کې

رقېبه ستا رټنو سره يي کو ر په بر خه شوى

بس خېر که چېنا ر وسو ګدروسو منګي ما ت شو

ټپو نه مې د پېغلو نوى سو ر په بر خه شو ى

خداى لپا ره نو ر زمو نږ له کلي کډه وکړه

مر ګېه ستا پر مو نږه څو مره پور په بر خه شوى

زه لا س ورکوم غېږورکوم خا ندم ورته خا ندم

ما وژ ني ما ته داسې ښکلى ورور په بر خه شوى

با رانه ستادزړه ښار ګوټىروغ دىاوکه وراندى

زما د زړه کابل ته ته خو سور اور په برخه شوى

په پو رته غزل کې دغزل پو ره چو کا ټ په پا م کې نېو ل شو ى مطلب

مې پد ې کې دى چې ، قا فيه ،رديف ،سېلا بونه وزن خيال او انځورونه ټول

يي ډير عالي دي راځې چې ، وګو رو چې منځپا نګه کې څه کښلي  دي چې

دبا ران دغزل ته يي له نو روډيره ښکلا ورکړى  .

خېمه يي وه کېږ دۍ يي وه زما دزړه صحرا کې

رقېبه ستا رټنو سره يي کور په برخه شوى

په پښتو کې دضد جو هر ده دا يوه ډيره معمو له خبره ده چې پښتا نه

په هېڅ ډګر کې ما تې نه مني نو همدا ده چې با ران په دې بېت کې داصل ته

اشا ره کوي چې يا را باند ې ستا له ضده دومره ګرا ن شو اوهم دعربي ددې

معقو لې تاييد چې  (( ازا تکرر تقر ))ژبا ړه

کله چې يو شى ډير يا د شي زړه ته پرېوځې باران دواړه خبر ې په يو بېت کې

په دا سې شکل راخېستې چې رقېب ته يي په کې اخطا ر  هم ور کړى چې ما

خو داسې نه غوښتل خو اوس دې نو لا س خلاص  څه چې دې وس وي هغه وکړهاو بل په همدې بېت کې دکلمو په کار و لو کې يي له ډيره مها رته کا راخستې که ورته ځېر شو په خپله جو تېږي خېمه يا کېږ دۍ دتل لپا ره په يوه ځمکه نه لګول کېږي او مو قتې شى دى ولې کور بېا ديوې ورځې يا يو کا ل لپا ره نه اباديږي .

بس خېر که ګو دروسو چېنا ر وسو منګى ما ت سوه

ټپو نه مې دپېغلو نوى سور په برخه شوى

په دې بېت کې باران ارسا ل المثل فن دالفا ظو په تغېر سره تعقېب کړى دا چې په پښتو کې يو متل دى وايي (( که چت وسوځېده نو دېو الو نه هم پا خه شو ))با ران وايي که مو ګو در له لا سه ورکړه يا مو چېنا رونه له لا سه ورکړه خو په مقا بل کې مو د پېغلو ټپو ځا نته يو نو رنګ پېد ا کړى او يا هم له يو ه اړخه خپل مظلو مېت بېا نوي او له بله اړخه حوصله لوړه سا تي او زړه ته پدې ډا ډ ورکوي چې دښمن که موږ ته دزيا ن په نېت ګز ا راکړه موږ بېا هم بې بر خې پا تې نه شو او په دې حا ل خداى تعا لى شکر با سي او را ضي دى له تقد ير سره خکر نه ا ړ م کوي او د خداى په قضا رضا لري .

بله دا چې ثا بتو ي ټپې په پښتو شا عر ې کې هغه فو رم دىچې ډير ځا ى د ښځو په ځا نګړ ي ډو ل دپېغلو له خوا ويل کېږ ي او کله چې په ټپه کې درد يا احسا س پرو ت وي نو ډير زر زړه ته لا ر پېد ا کوي او اند د مېو ند غو ندې جګړ ى پر ې  ګټل کېږ ي نو ځکه با را ن دلته له ټپو څخه يا دو نه کوي چې دا مانېز ډول ارزښت وړ فو رم دى

                                  د خداى لپا ره نو ر زمونږ له کلي کډه وکړ ه

                                  مر ګېه ستا پر مونږ ه څو مره پور په بر خه شوى

که د غزل دبېت ته يي ځېر شونو په لو مړ ي نيم بېتې کې په هر چا لو ستو نکى او رېد و نکى تبه را ولي چې ،ښا يي ما ته وايي خو نه کله چې دو يم نيم بېتې ولو لي بېا درته په ډا که کېږي چې ، با را ن په څو مره مها رت هغه څه ته سوال کوي چې په خپله نه او رېدو نکى دى اونه کوم فعا ل څېز خو دې ته دکنا يو ژبه وا يي چې وايي لورې تا ته وا يم انګو رې ته يي وا ره  با ران په خپله مرګ ته نه دى په قهر بلکه هغه چا ته په قهر دى چې مر ګو نه کو ي  .

او چا ته دخداى رو ي نيول په پښتو کې دما تې په ما نا  نه کله نا کله دډير ژور ما نا هم لري ځکه په کلي وا لي سېمو کې سړ ي په سې ځنې وخت ډير کمزو رې خلک هم نښلې چې سړي ځا ن تر نه  په وهلو هم بد ګني او که دا يي مو خه نه وي نو بېا دا ثا بتو ي چې پښتا نه تل تو ره نه چلو ي که لا زم ووينې نو دبل چا لپا ره شا يد ډير کمزو ري ته هم وز ر وکړي :

                                  زه لا س ور کو م غېږ ورکوم خا ندم ورته خا ندم

                                  ما وژني ما ته داسې ښکلى ورور په بر خه شو ى

په دې بېت کې يي دنو رو هغو سره سره چې دده په زړه کې دي دخپل نېت او نو رو دنېت اظها ر کړى او بېا په همدې حا لت هم ځا ن مغرو ره نېسي نه له چا ګېله کوي او نه چا ته عزر او زارې ځکه دى په تقد ير عقيده لري اود غه مــسله هم تقدير ته سپا ري د با را ن پورته غزل دغز ل هغه ډو ل دى جې  ، قا فيه  ،رديف

مطلع او مقطع ټو ل پکې مو جود دي او د غز ل تر هغه اصل چې لا ندې وايي .

قا فېه په غز ل کې اصلي تو ک دى ولې رديف ا ختيا ري دى خو کله چې په مطلع کې رديف راړ ل شو نو په ټولو قا فېه وا رو مصر وکې اړ ينه ده چې تکر ار شي نو او س قا فېه داسې تعر يفوو .

١ _  قا فېه عربي کلمه ده په لغت کې څټ شا ه او ورو سته ته وا يي او په اصطلاح کې هغه پو هنه يا علم دى چې  د دورو نو له ورو ستېو هم اهنګېوڅخه بحث کوي قا فېه په نظم کې اسا سي رکن نه دى  .

لکه څنګه چې پښتو غز ل بېلا بېلو ډو لونه لري نو با را ن هم دغز ل په بېلا بېلو ډو لو نو قلم را تا کړى دبا را ن پور  ته يوه مطلع ، او مقطع قا فېه او ردېف لرو نکې غزل وه چې   مطلع       

                                           دوه ستر ګو ته مې نوى يو انځو ر په برخه شوى

                                       دا غلي زړه ته بېا دمېنې زو ر په بر خه شوى

مقطع      با را نه ستا دزړه ښا ر ګو ټى رو غ دى او که ورا ن دى

زما دزړه کا بل ته خو سو ر او ر په بر خه شو ى

انځور ،زور ، سور ،پو ر، په کې دقا فې کلمې دي چې هر بېت په دو يمه مصر ه کې تعقيبېږي  او  ( (   په بر خه شوى ))بر خه په کې رديف دى چې دهر ې قا  فيه لرونکې مصر ې سره تکرا ر ېږ ي چې په هره مصره کې په پو رته معنا سره راغلې  چې همدا درديف  ځا نګړنو څخه دى خو کله نا کله دمانا په تغير سره را شي هم پر وا نه کوي

( ب )              قطعه

داچې دبا ران په اشعا روکې قطعه زيا ته لېد لکېږي اړينه بو لم چې په قطعه با ندې يو څه رڼا واچو م قطعه هم دمشتر کو نظمو نو په هغو فورمو نو کې راځي چې له عربي ژبې ؛څخه راغلى او په پښتو شا عر ۍ کې با ب شو ې د ى قطعه لکه ربا عي په شا ن څلو ر مصر ې لري خو له ربا عي څخه يي تفا وت دا دى چې په ربا عي کې لومړ ى بېت مقفى وي يعنې دوا ړه مصرې يي سره قا فيې لري او يو شا ن قا فېه تعقيبوي او دو يم بېت دو يمه مصره ورسره هم قا فېه وي خو په قطعه کې دلو مړ ى بېت لومړ ۍ او دويم بېت    لو مړۍ مصرې  له قافيې نه ازاد وي او دواړوبېتو نو دويمې مصرې په خپل منځ کې يو شا ن قا فيه جو ړوي د قطعې فو رم يا شکلي جو ړښت په لا ندې ډول دى.

اوس دباران دقطعې يوه بېلګه راوړو .

ستا مينه کې جا نا نه را ته ووايه دوه مخى

که زوړندسر مې کله هم په دار سلګېو ونېو

هغه خندا چې څا نګې به يي په چکو را وستلې

په  څا  ندو شوه بدله چې چېنا ر سلګېو ونېو

څه خو ږشا ن تر نم به اوس دچا په شو نډو را شي

و  چې ګو تو کې شپېلۍ غېږ سېتا ر سلګېو ونې

خاونده چې اشنا مې ورته څه سپو رې ويلي

له شو نډو پر انستو مخکې رېبا ر سلګېو ونېو

زما دقبر شنا خته يي چې درې ځلي ټک ټک کړه

ضرورڅه يي په زړه وه خوتر ې وا رسلګېو ونېو

بارا نه ! زمو نږ کلي کې واده کې مړ ي کېږ ي

له پېغلو ځنې ځکه يکه زار سلګېو ونېو

  که دبا ران په شعر کې تخيل وګورو نو ورته به ګو ته په غا ښ شو داسې مها رت يي پکې کا رو لى دى چې سړى ورته تعجب وړي  مثلا ً په دې بېت کې

هغه خندا چې څا نګې     به يي په چکو را وستلې

په سا ندو شوه بد له چې چېنا ر سلګېو ونېو

د چېنار سلګۍ وهل دايو خيا لي تصور دى خو زړه ته لا رپېد ا کوي او هر سړ ى مني   چې شا عر انه ژبه کې اوپه شاعر ا نه فکر چنېا ر هم سلګۍ وهي چې په دې سلګېو ي يو اځې شا عرانه پو هېږي بل په دې بېت کې چې

زما دقبر شنا خته يي چې درې ځلې ټک ټک کړه

ضرور  څه يي په زړه وه خو تر و ې وار سلګېو ونې

 له يوه اړخه دې خيا ل ته تخيل ويلى شو ځکه دا د مړو دخو لې خبره او مړى کله هم خبره نشي کوى له بلې خو اعينې تصوير هم ده ځکه چې دغه حا لت په کلېوا لي وا کړو کې ډير عا م دى کله چې زيا رت ته ځې نو حتمي ده چې اول شنا خته ټکو ي او بېا يي ستو نې ډک شي او په ډک ستو ني لپې پور ته کوي ، له عطفې هم خا لي نه دى او پېغا م دى انسا نا ن يو له بله سره مينه لري او حتمي  يو پر بل خفه کېږي او  ان تر دې چې پسې ژا ړي .

خو که دا خل ته يي ننه وځو ويلى شو چې دا يوه قطعه ده او بې مطلع دى

د څلو ر ېز ې  ( ربا عي )  څر نګو ا لى

څلور ېز ه ته په عربي کې ربا عي وايي ربا عي هغه شعر ي فو رم دى چې له عر بي څخه پښتو ته را غلى دا فورم څلور مصر ې لري له ځېنو استثنا يي حالا   توپر ته چې په هغه کې کېداشي ددريمې مصرې يوه څپه دقا فېه والو مصروله څپو څخه کمه يا زيا ته  شي په ټو لنېز ډ ول دټو لو څلو روواړو مصرو څپو شمېر سره مسا وي وي ربا عي لو مړ ى بېت مقفى وي دويمه مصره  يي قا فيه نلر ي او څلو رمې او  مصرې  قا في يي دمطلع قا فيه تعقېبو ي دغز ل په شا ن په څلو ر ېزه کې هم  رديف اختا ري دى .

په  پښتو کې دبېلا بېلو څپو په شمېر ربا عي ويل کېږ ي  خو لس څپېز ې څلو ر ېزې په کې زيا تې دي دا ربا عي اکثره په تو ل تللې دي هغه ربا عي چې لس څپېزي دي هره مصره يي دا هنګ له مخې تقر ېباً په دووپر خو ويشل کېږي پېنځه څپې يي يوه خوا  او پېنځه بل خو ايي په تو ل تللې دي لو ى خا ن خو شحا ل بابا هغه ربا عيا ت چې  ديو ځا نګړ ي کتا ب په بڼه   ( دخو شحا ل رباعيا ت  ) په نو م دپښتو ټو لنې له خو ا چا پ شو ى او شمېر يي تقرېبا ً 

(    ١٥٠٠)  ربا عيا تو ته رسېږي تقر ېباً  په سلو کې  (  ٨٥ )  څلو رېزې يي لس څپېز ې دي    څلورېزې هندسي  شکل    

             .........................  = A        ............................= A

           ................................       ..........................  =A    

دڅلو رېزې بېلګه :   هسې په خولې داسلا م چغې وهو

عمل کې سم داسلا م پښې وهو

جوما ت کې مخکې کړو خبرې يي منو

خو پس شاه د اما م پښې وهو

د باران په وېنا دا چې ډير شعر نه ليکي وجه يي داده چې نه غوا ړي په زوره شعر وليکي کله که د شعر ښا پېرۍ پرې وزر وڅنډي نو نا شکري نه کوي کنه عزر يي له لاسه نه کېږي چې دخپل شعر ښا پېر ۍ ته  يي وکړ ي  دده په وېنا هغه شعر چې دى يي کله په زوره ولېکي بېر ته شکو ي او خو ند نه ورکوي نو داچې دى تر نه خو ند نه ا خلي با وري وي چې بل چا ته به هم خو ند ور نکړي نو ځکه يي شکوي او نه غو اړي چې چا ته يي دخپل شعر په نو م واوروي د  اچې با ران شعر په زوره نه لېکي  نو همدا ده چې ډير ځله شعر يا له سره بې مطلع وي او يا په اخر کې بې مقطع کېږ ي او هم ډيرې غز لې يي په تر پنځو يا شپږ و بېتو نو زيا تې نه وي .

ځکه چې با ران نه غوا ړي چې ، څومره قا في پېدا کړ ى شي هومره دې غزل اوږ ده کړي بلکه په کومه اند ازه چې وربا ندلور ينه شوي په هما غې بسنه کوي خو  دا په دې ما نا هم نه ده چې باران شعر پېغام نه شي لېږدوى ځکه چې لنډوي نه شعريت له مخې په تول پوره وي ما نا  دا چې تخيل ، اهنګ ، وزن ، عواطف  او هيجان پکې مکمله توګه رانغاړل شوي دي

دباران په اشعاروکې بدعي ښکلاوې

داچې باران ډېرشعرونه ليکلي او ښه شا عري يي کړې دده شعرونه دبديعې ښکلاڅخه ډېره غني نه دى زه به په راتلونکو بيتونوکې هغه صنعتونه په ګوته کوم چې دباران په شعرونو  کې ليدل کيږي

مز ل کړ و له ما ښا مه ترسهاره مسا پر يو

بېا دخداى خبر که داشو پدې لاره مسا پر يو

په دغه بېت کې طبا ق صنعت پروت ده

١_  ما ښام  او سها ردطبا ق کلمې دي

طبا ق : هغه صنعت ته وا يي چه شا عر په خپل کلا م کې داسې کلمې راوړ ي چې يو له بله سره متقا بلې وي طبا ق ته تضا د يا تقا بل هم وايي لکه :

تور  ، سپېن ،شپه ، ورځ ،.........

د با را ن په دغه غز ل کې :

دا بېا يي کړه دکوم ځلمي ځوا ني بنګړي بنګړي

را وځي له ټو پکه يي لو ګي بنګړي بنګړي

ويا له ښا يي دکو مې چټې پېغلې مړوند را وړي

په وېنو را روا ن دي سره بنګړي بنګړي بنګړي

ګودره چې په تا دچا پېر زو ما زيګر نه دى

لا س پور ته کړه چې شي يي پا چا هي بنګړي بنګړي

بارانه ! اوس په پېغلوکې  هم هغه مستي نشته

چې کړه به يي په لا ره کې منګي بنګړي بنګړي

د باران په دغه غزل کې تکرار حسن صنعت دى  تکرا ر حسن هغه صنعت ته وايي  چه شا عر په خپل کلا م کې کومه کلمه تدر يج تا کېد ډير وا لي يا داسې نورو اعرا ضو له امله تکر ار کړي   لکه په پورته غزل کې بنګړي بنګړي کلمې چې تکرار اغلي دباران دهمدې غزل په مطلع کې چې وا يي

دابېا يي کړه دکوم ځلمي ځو ا ني بنګړي بنګړي

را وځي له ټو پکه يي لو ګي  بنګړ ي بنګړي

په دغه بېت کې مو کده تشبه ده  

  1 لو ګي مشبه    ٢_بنګړي مشبه به

دتشبې و جهه :  ګرد وا لى   ( ګو ل ) وا لى

دتشبه تعر يف :  تشبه که يو شى له بل شي سره د هغه مشتر ک وصف په جه چه ددې په منځ کې پروت دى مشا به شي تشبه بلل کېږي .

اوس به دبا را ن په دغه بېت کې وګور و چې کوم ډول ادبې صنعت په کې  ځاى شوى    

منګى به څو ک  کړي اوټپه ټپه به څو ک شي

جا نا نه له ګودره تر چېنا ر سرونه ايښي

په دغه بېت کې مرا عت النظير صنعت پرو ت ده دا  هغه صنعت ته وايي چې شاعر په خپل کلا م کې داسې کلمې سره يوځا ى کړي چې يو له بله سره تنا سب او نږ دېو الى ولري دا صنعت په پښتو کې خو را ډير را ځي .

١_   منګي ، ګودر ، چېنا ر او جا نا ن او ټپه سره معنو ي تنا سب  سره لر ي

٢_ څه شا ړه مېکده شوه څه په وېنو سور سا غر دى

دا ستر ګې خو بو لې که خما ر سرونه ايښې

په دغه بېت تجا هل العا رف صنعت پروت دى تجا هل العا رف هغه صنعت ته وايي چه شا عر معلو م او څرګند شى مجهو ل وګني او سره له دې چه په مطلب  ښه پو ه و ي د کو م نز ا کت له پا ره خپل ځا ن نا پا مه اچوي .

ادمه لاس دې نو ر له مستې درخو ووينځه چې

لا دې تر اوسه لرې نه کړه له ربا به دوړې

په دغه بېت کې د تلميح صنعت پرو ت دى تلميح هغه صنعت ته وا يي چې  شاعر په خپل کلام کې کو مې مشهو رې قصې يا واقعې ته اشاره وکړي نو که سړى په هغه قصه يا وا قعه پو ه نوي دشعر معنى ورته ګرا نېږي خو بارا هم په پورته بېت کې دادم خا ن او درخا نۍ مشهورې قصې ته اشا ره کړى .

دباران د يو بېت قا فيوې  شننه  :

ما شوم ته څه يا دېږ ي زار قربان دمو ر دخولې

وړې وړې خبرې په جا ن جا ن دمور دخولې

٣ -  بېت مصر ع ده : قربا ن ، او جا ن دقا في کلمې دي

٤_ دمور د خو لې دا يي رديف  دى

الف - دوه دوره لري .

ب_ دهم اهنګې بر خې نو مو نه (  ا ن ، ان   ) هم ا هنګه بر خه ده  

الف چې يو خپلو اک تو رې دى او هم اهنګي پرې پېل شوې ( ردف ) ورته وايي

( ن  ) چې  الف څخه وروسته را غلى  ( روي  ) ورته وايي  په قافيه کې روي اسا سي رکن دى چې پرته له روي قا فيه نه تړ ل کې کېږي

  (    ردف ) دفنو نو په اطلا ح که دقا فيو په په کليمو کې لو مړى متحد متصل هم اۤهنګ تورې خپلوا ک يعنې وا ول ( الف ، و ،ى ) تو ري له روي څخه دمخه را غلي وي پدې شرط يي ردف بولو چې بل متحد تورې ورپسې را غلى وي  .

( رديف  ) : د عجمي شا عرا نو اختراع ده عربو رديف نه درلوده رديف په لغت کې دوه پشته  ته وا يي اود قا في دعلم په  صطلا ح کې هغه هم شکله  هم وزنه  هم مانا    کليمې دي چي دقا فې څخه وروسته تکرا ذکر کېږي  .

دمنځپا نګې له لحا  ظه د با را ن اشعا ر

دبار ان په اشعا رو کې د منځپا نګې له مخې ډير مسا يل  لېدل کېږي لکه : عشقي مسا يل ، هنري مسا يل ، ټو لنېز مسا يل ، غنا يي مسا يل ، عقيدوي مسا يل او نور ....

الف :  عشقي مسا يل

څانګو چک چک واهه اوبا د به رپو له سپو ږمۍ

دچېنې منځ کې مې چې نيمه شپه کتله سپو ږۍ

شو ګېر به ستو رو ټو له شپه وکړ په پا يله کې به

ګېډ ې ګېډ ې ورېځو په غېږه کې نېو له سپو ږمۍ

اوس نه يي ور ټکو م نه يي کورته کا ڼى ولم

دچا سره چې به مې نښه ايښود له سپو ږمى

ستوري کو چنيان وه او دا لويه په راز ه پو هېده

ما به چې يا ر په غېږ کې ټېنګ کړه  ټيېدله  سپو ږمۍ

د با را ن غنا يي مسا يل

مه را  زاه نېږ دې زړه په پخو ا نى نه دى

اوس ترې جوړ دوينو يو ډنډ و کې دى

راشه په اروايي جنډه ودرووه

پا تې تر ې يا د ګار کې يو ځړو کى دى

خپل ورته خپله څملوي که نه

دا خو له ما څو وارې وړوکى دى

ډير مې په زړه خبرې نو رې دي

دا چې يي ته اورې تش سروکى دى

هنر ي مسا يل

ستو ري خو ډ ير دي خو لا مو ږ يي اسما ن نلر و

مينه لرو زړونه لرو دلبر جا نا ن نلر و

څو ک مو په يو مخ  څو ک مو په بل مخ پخو ي لا سو نه

موږ داسې غلي يو ولا لکه چې ځا ن  نلرو

رقيب مو خو ري رقيب مو وژ ني  رقيب  مو هر څه کو ي

مو ږ سا ده ګا ن لا پر ې د بدو  څه ګما ن  نلرو

خدايه له غېبو څو ک پېد ا کړ ى چې مو مړ ي ښخ کړي

مو ږ لا ورا ثه مړ ي هيڅ ژو ندي خپلو ا ن  نلرو

حا جت د نښې نېو نشته ښکليه غشي وله

بې زړو نو بل ځا ى مو ږ دغېشو قبر  ستا ن نلرو

للمې ګلا به د سپر لي لمنه کلکه نېسه

دسپېنو ورېځو په پلو کې سږ بار ان نلرو

قطعه :

موږ افغا نا ن يو دخو  لۍ لپا ره سر ورکو

چې ځا ى دسر ګټلو را شي پکې پا تې راشو

په کو ر حجره جو مات کې ستړ ي يو په حق ويلو

چې وخت دحق ويلو را شي پکې پا تې راشو

د با را ن سېا سي  غزل

مزل کړو له ما ښا مه تر سها ره مسا پر يو

بېا خداى خبر که را شو په دې لا ره مسا پر يو

چک چک دڅا نکو ودروه ډير ستړيو ويدېګو

ستا سو ري لا ندې لږه شېبه چېنا ره مسا پر يو

چا بل ته ښکر اړم کړه او چا پل ته غېږ ه ورکړه

په  مو ږ به دې نوم ونه شي با داره مسا پر يو

دکلي  کنډو نو ته جا نا نه غشي مه وړه

مه پلو نه لکه غله را پسې څا ره مسا پر يو

را ځه ! لا سو نه ورکړو او را ځه غا ړه غړ ۍ

دا زه او ته خد اېږ وله يو ښاره مسا پر يو

ځه لوى شې کلېو ا له پښتون وا لي نه دې زا ر شم

موږ يو نه يو چې تم شو سم بې شما ره مسا پر يو

حسينې زړه دې وسا ته قا بو کې زړه مې سا تم

مو ږ وځو له دې چمه په تلوا ره مسا پر يو

چې مينه په کې جر م دى محکو مه ده با را نه

موږ داسې چم ما لت نه ګنا هکا ره مسا پر يو

ازاد نظم

په نظم کې اسا سي رکن وزن دىځګه نو ددنېا په اکثرو ژبو کې بې قا فې نظمونه هم شته پښتو ادب ته د  (  ازا د نظم  ) تر سرليک لا ندې  يو بل نو‌ ى صنف را دا خل شو دغه صنف خصو صېت دا دى چې ټو ل نيم بېتې په خپل منځ سره هم وزنه وي مګر دقا فې قېد به نه لري چې پد غه کا ر سره هر شاعر کو لى شي خپل خيال په ډېرې اسا نې سره دقلم مرغلين مزي ته و سپا ري .

دا چې با را ن هم په دغه چو کا ټ کې قلم چلو لى  غوا ړم چې دده دنظمو نو بېلګې څر ګند  کړ م .

 وخت دې نو ر نه نيسم خبر لنډ و م

خو يو پېغا م لرم غو ږ ونيسه

ا غه درو ندد  ازما يښت پېغا م دى

دژوندسا تلو او دپا يښت پېغا م دى

چا چې دمېنې نو م په خو له اخسته

خپلو خبرو کې ورته ځا ى ورکوه

بېايي په هر ه تيګه سر جنګو ه

دا لو ند تمام ټکو ته يي پا يي ورکو ه

ځکه له مېنې مړينه ګرانه نه ده

مينه يي ويني څه اسا نه نه ده

ازا د شعر

چې ته خو شحا له يي خو شحا له

خېر دى خو ښۍ نه م سترګې اوښکې کوي

کله ما شوم هم په خنداکې ژا ړي

کله سيلۍ نه م ستر ګې او ښکې کو ي

که زه يواځې شم يو اځې نه يم

درد د انبا ردى په اږو ګرځو م

شو نډې دې را کړه چې زړه ګې مې سپک يي

دومره غمو نه به تر څو ګرځو م

يوه ورځ خو خېر دى ما هم وخند وه

زه هم خندا ته ضرورت لرم

پدې پو هېږې چې  دې   ټو ل عا لم کې

بس يو دا تا ته ضرو رت لرمه

نوره دخو  ښه چې مې وژنې کنه

او که ښه مې ګنې ژوند را کوي

ځو ا ب دمينې ما مشن با ران ته

په  نر  مو شو نډو او بتر ند را کوې

عشقي مسا يْل

څو مره چې ښکلى   يي ګلا به

دومره ښکلى اوسې

خو خپلو پا ڼو کې پټ

او له ګو دره حېرې

کله انځور دې زما ستر ګو کې دى

اُف ! خدا يه سهوه شومه

انځوردې   نه بلکې په خپله ته يي

خو پا م چې نو رې څا نګې ونه نيسې

بېا به دې ستر ګې ټو ل ګلا ن  ګلا ن شي

اوبېا ګلو نه بې اغزو نه اوسي

ګلې داڅه دې وکړل

ماته په سهوه دومره لرې لاړې

لکه مرمۍ چې په يوه ما شه را ښکلو با ندې

له ټو پک لا ړه شي بېا نه را درومي

ستا  صفت ته مې خوله نه جو ړيږي ځکه

ستا ښکلا زما درب له لور انو م دى

په سو ا لي حسن نو څه دومره غرور کړې

دا نمه چې ښا يست په تا تما م دى

خدايه ! ستا انعا م پدغه کو ر نۍ کې

په همد غه هر بنده دى اوکه عا م دى

خد ا يه ستا پدې عا دله پا چا هي کې

په تا ويار مې دو ه هوا دي او يوبام دى

سبا نه دا سې شېپه غوا ړم چې څو ک ووئ

ددې ښا ر دښکلو نن ښا يست لېلا م دى

دهر چا ورته دخپل وس پېر زو ينې

ځکه زما ورته تش دوه ګو تې سلا م دى

بس له کله چې ستا حسن لمبې کړې

له هما غې په با را ن هم خو ب حر ا م دى

زما ريښې ريښې ګريو ا ن له ټو کېد و  وتى

ويجا ړ ښا ر ګو ټې مې دزړ ه له جو ړ يد لو  وتى

بس يو ستا مينه ده چې ښه نېا ز  مينه او سې په کې

کنه دزړه ما لت مې نور له او سېد لو وتى

وس ددې نلرم چې لاس ورکمه لاس وا خلمه

لا س را ته مه  نيسه زما لاس له لا س نيو  لو وتى

طو فا ن د زلفو دې  پرو ن جانا نه وا خستم  خو

دستر ګو رود مې له څپو له مو جو وتى

انځو ر، تصور ،او مخا مخ لېده دې يو شا نته شوه

ژبه ګو نګۍ شو ه نور دستر ګو له لېدلو وتى

دلته مينه وه مشن و هغه هم شو مرو ور

دسبا ستو ري زرين و هغه هم شو مرور

له سپو مۍ دپو رو ړو يوه شنه حلقه وه تا وه

يو خو ا خو ږې يي ريښتين و هغه هم شو مرو ر

غبرګ لا سو  نه ددعا مو دڅېړ ې کو نکو ما ت کړل

بدر ګه چې کو م امين و هغه هم شو مرو ر

د زړه ګي له لورې دښتې مې پخو ا کو چيا ن وتللي

پکې  مېشت يو څو ديشين و هغه هم شو مرور

سېنده له تاسره خبرې کو م

زما په ژبه با ندې ته پو هېږې

نن له د ې ټو لې دنيا پټ را زو نه

تاته يي وايم چې پرې و پو هېږې

ځکه دژوند  په يوه راز کې سره

په يو فرياد په يو ګدا ز کې سره

دواړه  شرېک يو دواړه ژوندژړو

بې انده خلګو کې خپل اندژړو

زه مې هم اوښکو يم اخيستې پسې

ته دې هم اوښکو يي اخيستې پسې

خو دلته لږ يو څه تو پېر مو جو دى

ته په ژړا له غره نه ښا رته راغلى

زه په ژړا له ښِا ره غره ته ځمه

لږ زما واره زما همراز ملګر يه

زما دسو ز اود ګدا ز ملګر يه

ګرا نه که سمه کې سکو غوا ړې

ښايي ته نن له چا پرون غوا ړې

نه ډير ښکلى يي جا نا نه نه ډير سپين يي

دا چې زړه کې مې او سېږې نمګين يي

دقرا ن له تو رو جوړدجا نا ن نوما

کليمې غو ندې مې ژبه با ندې شين يي

مخا مخ دې مخ ته نشمه کتلى

زه له خا ورې نه پېدا او ته لمرين يي

هر قر ا ن د ې ځا نته خپل يا سين پېد ا کړى

زما دزړه قرا ن کې ته لکه  ( يئسن  ) يي

لا دمينې په مذهب کې کبر نشته

کبر جنه خداى  زده ته لا په کو م دين

له با را نه خو په حېره هم يا ديږي

سم په شو نډ ويي عا پسې امين يي

دوينو له ډنډوکې تا وکتا ر سرو نه ايښې

ددې لار لارو يوپه خپل وار سروانه ايښي

رقيب خو ځا ن هو ښيا ر هو ښيا ر کو ي خوند به يي واخلي

دې کلي دپښتو کې هر هو ښيار سرونه ايښي

منګي به څوکړي پورته اوټپه ټپه به څو ک شي

جا نا نه له ګو دره تر چينا ر سرونه ايښي

له ژو نده دمره ستړ يو با ور وکړې ملګورو

چې خپله مو دمرک په انتظا ر سر ونه ايښي

لمر څار کوي له پورې څوکې دلته څه با را ن دى

لا پېغلو دتنکي ورور په مزار سر ونه ايښي

زما په پر مخ د تړ مو او ښکو لا رې

زما په شو نډو پتري ښه ښکا ري

زما په مخ کې بل له لا سه نيسي

اُف !چې زړه ګې مې ورته نه ښکا ريږي

زما په زړه کې خو ته اوسېږې

زما په زړه کې بل څو ک ځا ى نه لري

منمه ستا يوا ځنتوب ندى خوښ

منې ! زما يو ا ځنتوب ندى خوښ

خو تاته هر څوک  لکه  زه ښکا ر ېږ م

او ما ته يو ته لکه ته ښکا ريږې

زه له ما ښا مه تر سها ره ژاړم

ته ټو له شپه په خو ا  ږه خو ب تېر وې

له ما سره د نا ستې وخت نه لرې

شيبه شيبه په  خو ا ګه خوب تېروې

سبابه مرګ به مې څو ګ ژاړي کنه

ښه دى له اوسه خپله وژاړمه

زړه دى ، خبر ه لکه تا ته او رى

کنه خپل ځا ن ته څله وژاړمه

لکه سپو ږۍ شپه انتظار کړم دلمر مخي جا نا ن

چې ملا روا ن يا ر  را روا ن شي بېا د ټينګې نه يمه

بل مو دې ځا ن سره ګوته نه په کلکه کېږدم

خو چې په اوښکو مې لو ند ګريو ا ن شي بيا دټينګې نه يم

ستر ګې کړ م لو څې نو م يي وا خلم کليمه ووا يم

چې مخا مخ شي  زړه مې ورا ن شي بيا د ټينګې نه يم

لکه يتيم لکه يسير په کو ر کې ځا ى نه لرم

لکه بدبخته مړى ان په ګور کې ځاى نه لرم

کله دا ځمکه دومره سره شي چې بې اوره سو ځوم

کله خليل شم خدا ى بخښلى اور کې ځا ى نه لرم

زه يکه زار دټپې نه يمه چې مې پېغلې بو لي

دسو ز خيرا يمه په ټنک ټکو ر کې ځا ى نه لرم

مو نږه دلوى ځوا ن خيرو وهلي يو

ښه وا ى! په ايما ن خيرو  وهلي يو

هيڅ ورسره قدردچا نشته دى

خدايږ و  دانسا ن خير ته دى و وهلي يو

خداى که لا س نيوى کې مو څو ک خير و کړ ى

غر له غټ تا وا ن  خيرو  وهلي  يو

ځا ن درته دبل له ځا ن نه کم ښکا ري

ځکه خو د ځا ن خيرو  وهلي يو

نې وا يو له ضده کنه ښه زړه کې

ګرا ن يي را ته ګر ا ن خير و وهلي  يو

سبز مو هم فصلو نه له ا و بو وسو ل

نه وينو با را ن خيرو  وهلي  يو

دښکلو ددېد ن نه دجا نا ن يمه  وږى

دچا د څو خبرو په ايما ن يمه وږ ى

څو ک نشته چې په مخ با ند ې مې ښکل  کړ ي را نه زا ر شي

زه ان له کو چينو ا لي د قربا ن يمه وږ ى

چې هر ه مو ر ما شو م په غېږ کې  ټينګ کړ ي  کينه را شي

ددغى شيبې که څه هم ځو ان يمه وږى

دچا چې نه تصو ر او نه اواز لر م په زړه کې

عجيبه ده ددا سې يو انسا ن  يمه وږى

په ويښه خو مها ل دى چې دې وګو رمه مو رې

په خوب کې دلېد لو دې با را ن  يمه وږ ى

يوه ټوټه دغوښې

کلک له کا ڼي

زړه مې بل مو ده له خلکو سا ته

خو!                چه دبڼو په چړو وترا سه را نر م يي کړاه

پکې را ننوت او ژوند يي پېل کړ

بل مو ده پکې تنها او سېده

يوه ورځ داسې راغله

چې يي له ځا ن سره ځا ن را وړ

چېرته دښا ر په کو م يوو اټ تېرېده

او په کوم ښکلي يي ايما ن را وړه

زړه وه زما زړه کې چې زړه اوسېده

خو چې يي زړه کې زړه ته زړه راوړ

هغه شيبه غو ښه بيا کا ڼى شوله

بس هغه کا ڼى چې هيڅ مخ دلګېدو نه لري

ډول او سينګا ر مې نه ده زده کلي کې لوى شوى يمه

جنګ دى جګړ ه دى له هغې نه چې پو ې شو ى يمه

ارزو دچا نه اخلم ارزو اخستل خو ند نه را کۍ

يو دښا ر ښکلىوي چې ژوند اخلي اوژوند نه را کۍ

يو ورځ به راشي    چې دکلي خلک ښا رته را شي

دښا ر وکړي ترېنه زده کړه وکړي لا رته را شي

خو يو با را ن دى چې له ورېځو ځيني نه بيلېږي

کلو نه وشو پدې کلي ما لت نه ور يږي

نتيجه

په ولسي شاعرۍ کې خصو صي ټکى او مو خه دا ده چې دهغې سيمې په شاعر ۍ کې دشاعر په ژبه د همغې سيمې سيکا لو ژي فر هنګ دود عنعنه او روا جونه د يو ې شفا هي تا بلو په څېر څر ګنديږي .

همد ا مبحث زمو نږ دشا عر دډا کتر صفي الله با را ن په شا عرۍ کې هم څه نا څه جوتېږي دهغې سېمې او چا پېر يا ل سيا سي او ټو لنيز حا لت او په تېره بيا دولسي شفا هي ادبيا تو سيمه ايزه انګېزې دده په شعر کې لېدل کېږي دده شا عر ۍ محد وده  ولسي شاعر ي ده اشعا ريي د محتو ا له نظره دخلکو کړو وړ يوه تته څېره انځو روي او د شکل له مخې ولسي وزمه منظو موي چې ځنې دنظم توري جوړښت يي يوا ځې دهماغې سيمې او چا پېر يا ل پورې حسا ر نه دي بلکې دټو لنې ټو لې ځا نګړ تيا وې په ګو ته کړي .بعضې اشعا روکې  يي کوم بديعي ښکلا وې يا صنعتو نه  نه لېدل کېږ ي

وسلا م

---

        1  شينو ارى  استا د پو هنيا ر خا ن سلا م  ننګرها ر پو هنتو ن ژبو ادبيا تو پوهځى  ١٣٨٧ کال

[2]  شينوارى  پوهيالى استاد خان سلام  ادبى فنونو ليکچر نوټ ص ١٠ کال ١٣٨٧